In het boek
In het boek Voorkom ruzie bij de kist schreven Bernard Schols en Heidi Klijsen het verhaal ‘De fatale huwelijksreis’, gebaseerd op een uitspraak van de rechtbank Den Haag. Vlak nadat de 5e druk verscheen, afgelopen maart, gebeurde er iets bijzonders bij Hof Den Haag. Hierdoor kwam het oorspronkelijke verhaal behoorlijk op z’n kop te staan. Lees mee en huiver.
Het had zo mooi moeten zijn
Het had zo mooi moeten zijn, de huwelijksreis van Max en Sanne.* Maar het loopt helaas anders. Het pasgetrouwde stel heeft net een mooie excursie gemaakt naar een tropisch eiland, en een lekker visje gegeten in het restaurant van het resort, als ze opeens allebei doodziek worden. Ze gaan per ambulance naar het ziekenhuis, waar eerst Sanne en kort daarna Max overlijdt. Waarschijnlijk een ernstige voedselvergiftiging, zo blijkt uit onderzoek van de plaatselijke autoriteiten.
Een hartverscheurend drama. Maar ook de juridische nasleep is een behoorlijke tragedie. Het stel was in gemeenschap van goederen gehuwd, maar had geen testament opgemaakt. En in dat geval bepaalt de wet wie erft. Omdat Sanne als eerste is overleden, betekent dit dat Max haar helft van het gemeenschappelijk vermogen erft. En wie erft er van Max, nu ook hij is gestorven? Zijn familie.
Dit betekent
Dit betekent dat het hele huis en de volledige spaarrekening van het net getrouwde stel naar de ouders, broer en halfbroers van Max gaan. De familie van Sanne krijgt dus niets, puur en alleen omdat zij net wat eerder is overleden. Sannes familieleden zijn afhankelijk van de welwillendheid van de erven van Max om nog iets van hun dochter te krijgen. Maar dan ligt er wel schenkbelasting op de loer. Dat is ongetwijfeld niet de bedoeling geweest van Sanne en Max, dus leggen de nabestaanden de kwestie voor aan de rechtbank Den Haag.
Een lastige zaak
Een lastige zaak. Als het niet zo duidelijk was geweest wie van beiden het eerst is overleden, had de wet een simpele ontsnappingsclausule geboden. Dan geldt namelijk dat de echtgenoten geacht worden gelijktijdig te zijn overleden. Dit is bijvoorbeeld het geval als een echtpaar samen in een vliegtuig stapt dat neerstort, hoe gruwelijk dit ook klinkt. Maar in de situatie van Sanne en Max is vastgesteld dat Sanne net wat eerder overleed. Kan haar familie dan misschien een beroep doen op de beginselen van de redelijkheid en billijkheid?
Daar hebben de erfgenamen van Sanne wel een steekhoudend punt, vindt de rechter. Sanne en Max waren pas twee weken getrouwd en zijn binnen zeer korte tijd na elkaar door dezelfde oorzaak overleden. Ze hebben er weliswaar niet over nagedacht dat zoiets zou kunnen gebeuren, maar als zij dat wél hadden gedaan, dan hadden ze vast bepaald dat hun gezamenlijk vermogen over beide families moest worden verdeeld.
‘Het onder deze omstandigheden vasthouden aan de wettelijke volgorde […] druist in tegen het rechtsgevoel en is, juridisch gezegd, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar’, aldus de rechter. Dus gaat volgens deze rechter alsnog de helft van het huwelijksvermogen naar de familie van Sanne en de andere helft naar de familie van Max. Ondanks alle ellende lijkt er in ieder geval recht gedaan. Een rechter moet omwille van de rechtvaardigheid van de letterlijke tekst van de wet durven afwijken.
Toch krijgt dit verhaal een dik jaar later alsnog een opvallend staartje. Want de rechter in hoger beroep, hof Den Haag op 12 mei jongstleden, denkt er anders over en vernietigt het vonnis van de rechtbank Den Haag. Een regel niet toepassen, omdat deze naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is? Daar moet je zeer terughoudend in zijn, aldus het hof. Daarvoor moet echt sprake zijn van uitzonderlijke omstandigheden. Te meer omdat er anders aan de rechtszekerheid in het erfrecht wordt getornd. De beslissing om de wet niet toe te passen, raakt immers ook de rechten van anderen, bijvoorbeeld de koper van een huis uit een nalatenschap.
In de ogen van het hof moet iemand die niet wil dat de erfrechtelijke regels van de wet gelden, maar een testament opmaken. Daarin kun je een zogeheten ‘dertigdagen’- of rampenclausule opnemen. Daarmee bepaal je, met het oog op een calamiteit zoals in dit verhaal, dat de ander slechts erft als hij of zij op de dertigste dag na dit overlijden nog leeft. Wat het Hof ook meeweegt: als de wet hier buiten toepassing was gelaten, dan was nalatenschap van Max terechtgekomen bij de schuldeisers van de failliete vader van Sanne, en bij haar halfbroers en halfzuster met wie zij weinig tot geen contact had. Zoals altijd geldt ook hier weer: het is maar van welke kant je het bekijkt.
